معمار، رسالت گم‌شده

پربازدیدترین ها رویدادها

بروز رسانی در 23 آوریل در 9:00 am

بازدید : 198

بدون دیدگاه

Favorite

معمار، رسالت گم‌شده: سادگی آگاهانه

(بازخوانی وظیفه‌ اجتماعی معماری در مواجهه با بحران اقتصادی و نابرابری فضایی در ایران)

به مناسبت بزرگداشت روز معمار
علی لواسانی؛ معمار، موسس آکادمی جوانان برای جوانان و عضو هیئت تحریریه فصلنامه بینارشته‌ای آنلاین معماری، هنرطراحی AADZIGN

مقدمه

در شرایطی که بحران اقتصادی و شکاف طبقاتی در ایران شدت گرفته، خرید یا حتی اجاره خانه برای جوانان به رؤیایی دوردست تبدیل شده است. در این میان، معماری، که باید به‌عنوان ابزاری برای پاسخ به نیازهای اجتماعی و اقتصادی عمل کند، روزبه‌روز از وظیفه‌ی انسانی خود فاصله می‌گیرد. پروژه‌های معاصر عمدتاً در خدمت سرمایه‌اند و در بسیاری موارد، نه تنها مسئله‌ای را حل نمی‌کنند، بلکه نابرابری فضایی را تشدید می‌نمایند.
این مقاله با تأکید بر مفهوم «سادگی آگاهانه»—یعنی طراحی بر پایه‌ی آگاهی از بستر اجتماعی، اقتصادی، اقلیمی و فرهنگی—در تلاش است تا رسالت فراموش‌ شده‌ی معماری را در متن جامعه‌ی امروز ایران بازخوانی کند.

۱. بحران سکونت؛ نسل بدون خانه

طبق گزارش رسمی مرکز آمار ایران (۱۴۰۲)، سهم هزینه‌ی مسکن در سبد خانوارهای شهری در دهک‌های اول تا سوم، بیش از ۷۵٪ است. این وضعیت در کلان‌شهرهایی مانند تهران، مشهد و اصفهان بحرانی‌تر است؛ جایی که هزینه‌ی اجاره ماهانه، گاهی معادل تمام درآمد یک خانوار است.
نسلی از جوانان ایرانی اکنون در شرایطی زندگی می‌کنند که حتی فکر مالکیت خانه نیز برایشان دور از واقعیت است. این بحران، نه صرفاً اقتصادی، بلکه بحرانی اجتماعی، روانی و هویتی نیز هست—زیرا خانه، فراتر از سرپناه، بخش مهمی از استقلال و تعلق فرد در جامعه محسوب می‌شود (معماریان، ۱۳۹۲).

۲. فرم‌زدگی و معماری ویترینی

با وجود این بحران، جریان غالب معماری به‌ویژه در طبقات مرفه جامعه، به‌سوی طراحی‌های پرزرق‌وبرق، پرهزینه و نمایشی متمایل شده است. آنچه در مناطق لوکس شهر می‌بینیم، بیشتر نمایش ثروت و تفاخر است تا پاسخ به نیازهای واقعی زندگی. این نوع طراحی‌ها اغلب از منطق ساخت، اقلیم و حتی فرهنگ تهی هستند و صرفاً برای تحسین رسانه‌ای یا بازار رقابتی ساخته می‌شوند.
ژان بودریار در کتاب جامعه مصرفی، این پدیده را “بازتولید نمادها به‌جای عملکرد” توصیف می‌کند. معماری به‌جای این‌که فضای زندگی خلق کند، تبدیل به ابزاری برای مصرف زیبایی‌شناسانه و تثبیت جایگاه طبقاتی شده است (Bauman, 2007; Baudrillard, 1998).

۳. سادگی آگاهانه؛ بازگشت به خرد بومی

در برابر این جریان، مفهوم «سادگی آگاهانه» پیشنهاد می‌شود: طراحی‌هایی که با آگاهی از اقلیم، اقتصاد، فرهنگ و بستر اجتماعی شکل می‌گیرند؛ نه از سر ناچاری، بلکه از روی خرد. این شیوه ریشه در معماری بومی ایران دارد:

خانه‌های حیاط‌‌دار در یزد و کاشان، با بهره‌گیری از جریان باد، نور طبیعی، و مصالح بومی.
خانه‌های روستایی در گیلان، با ایوان‌های باز، سقف‌های شیب‌دار و ارتباط عمیق با طبیعت.

همه‌ی این نمونه‌ها نشان می‌دهند که سادگی می‌تواند هم زیبا و هم هوشمندانه باشد—اگر آگاهانه انتخاب شود، نه تحمیلی یا نمایشی (فلاح‌پور، ۱۴۰۰).

۴. معماری و بازتولید نابرابری فضایی

معماری امروز، در بسیاری از موارد، خود عاملی برای تعمیق نابرابری‌ست. طراحی فضاهایی که فقط برای اقشار خاص ساخته می‌شوند، باعث جدایی فضایی طبقات، حذف فضاهای عمومی و کاهش تعامل اجتماعی می‌شود.
هنری لوفور در نظریه‌ی تولید فضا (۱۹۹۱) و دیوید هاروی در حق به شهر (۲۰۱۲) تأکید می‌کنند که شهر و فضا، باید بستر عدالت اجتماعی باشد نه ابزار انحصار سرمایه. در این چارچوب، سادگی آگاهانه می‌تواند ابزار بازتوزیع فضایی عدالت باشد—با طراحی‌هایی که برای «همه» باشند، نه فقط “برخی”.

۵. معمار به‌مثابه مسئول اجتماعی، نه ستاره‌ی فرم‌گرا

یکی از دلایل ریشه‌ای این وضعیت، تصور غلط از «معمار موفق» است. امروز، بسیاری از معماران جوان تصور می‌کنند موفقیت در خلق فرمی خاص یا ویروسی شدن در رسانه‌هاست. اما معمار، باید پاسخ‌گو باشد، نه قهرمان شکل.
این نیازمند بازنگری در آموزش معماری، بازتعریف نقش معمار در رسانه، و بازگشت به بطن جامعه است. معماری نه مسابقه‌ای برای طراحی‌های عجیب، بلکه تلاشی برای حل مسائل انسانی‌ست (Pallasmaa, 2005).

نتیجه‌گیری

در دنیایی که بحران‌های مسکن، اقلیم و نابرابری ما را احاطه کرده‌اند، معماری باید دوباره به رسالت اصلی خود بازگردد: خلق فضایی معنادار، انسانی و در دسترس. «سادگی آگاهانه» نه عقب‌نشینی، بلکه پیشرویی بر پایه‌ی آگاهی است؛ مسیری برای ساختن آینده‌ای که در آن، فضا نه نماد سرمایه، بلکه بستر زندگی همگانی باشد.
معمار امروز باید رسالت انسانی خود را به یاد بیاورد:
نه خلق شیء هنری برای تحسین،
بلکه خلق فضایی برای زیستن.

___________________________________________________________________________________________________
منابع

مرکز آمار ایران. (۱۴۰۲). گزارش هزینه و درآمد خانوارهای شهری. amar.org.ir
معماریان، غلام‌حسین. (۱۳۹۲). مبانی نظری معماری. نشر علم و صنعت.
فلاح‌پور، مریم. (۱۴۰۰). “بازخوانی معماری بومی در طراحی پایدار”فصلنامه هویت شهر، شماره ۵۶.

.Harvey, David. (2012). Rebel Cities: From the Right to the City to the Urban Revolution. Verso
.Lefebvre, Henri. (1991). The Production of Space. Blackwell
.Pallasmaa, Juhani. (2005). The Eyes of the Skin: Architecture and the Senses. Wiley
.Bauman, Zygmunt. (2007). Consuming Life. Polity Press
.Baudrillard, Jean. (1998). The Consumer Society: Myths and Structures. Sag

________________________________________________________________________________________________________________
ما از بازخورد شما بسیار سپاسگزاریم و مشتاقانه منتظر شنیدن نظرات ارزشمند شما هستیم!
به جامعه ما بپیوندید!
با ما در شبکه های اجتماعی ارتباط برقرار کنید، به اشتراک بگذارید و رشد کنید!

چرا ما را دنبال کنید؟
محتوای اختصاصی: بینش‌ها و نکات منحصربه‌فرد.
بحث‌های تعاملی: نظر شما برای ما مهم است
مقالات بروز و بینارشته‌ای: ترجمه مقالات بینارشته‌ای در حوزه‌های هنر، معماری و شهرسازی، دیزاین، مد و طراحی لباس، طراحی صنعتی (اتومبیل، مبلمان، متورسیکلت و…)

ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید!
فرصت را از دست ندهید – برای ارتباط با ما روی لینک‌های زیر کلیک کنید!
از صفحه اینستاگرام AADmagazine و AADzign دیدن کنید.
به کانال تلگرام AADmagazine بپیوندید.
از صفحه پینترست AADzign دیدن کنید.