جایزه معماری آقاخان

بنیاد توسعه‌‌ آقاخان (AKDN)

بنیاد توسعه آقاخان (AKDN) نام مؤسسه‌ای است شامل ده‌ها آژانس مختلف است که به فعالیت‌های بشر دوستانه در کشورهای فقیر و در حال توسعه می‌پردازد. این بنیاد متعلق به کریم آقاخان می‌باشد که در عین حال سی‌ و دومین سرمایه‌دار انگلیس نیز بشمار می‌رود. یکی از برنامه‌های توسعه بنیاد آقاخان توجه به شهرهای تاریخی به منظور احیای این شهرها در جهان اسلام هم از لحاظ فرهنگی و هم اجتماعی و اقتصادی است. این بنیاد در طول یک دهه‌ی گذشته عملیات بازسازی مناطق تاریخی در مصر، افغانستان، سوریه، هند، پاکستان، مالی، تاجیکستان، تانزانیا، بوسنی و هرزگوین و… را در دستور کار خود داده است. هم چنین در حوزه‌ی موسیقی این مؤسسه از نوازندگان سنتی جوامع با هدف حفظ انتقال و گسترش بیشتر موسیقی سنتی حمایت می‌کند در حوزه‌ی موزه‌ها، برنامه‌‌ و توسعه‌ تعدادی از پروژه‌های موزه‌ها و نمایشگاه از جمله موزه آقاخان در تورنتو در دست کار این بنیاد قرار گرفته است.

ترجمه و گردآوری: هومن تیموری

تاریخچه بنیاد آقاخان (AKDN)

کریم آقاخان چهل و نهمین رئیس مذهب اسماعیلیه است. این بنیاد در زمینه فرهنگی نیز برنامه‌هایی را جهت احیای میراث جوامع اسلامی اجرا می‌کند که از جمله آن‌ها فعالیت‌های معماری و مرمت بناهای معماری و… در سرزمین‌های اسلامی است. بنیاد آقاخان یک موسسه اسلامی است که در زمینه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و علمی در سطح جهان اسلام فعال است.

کریم آقاخان چهارم، رئیس مذهب اسماعیلیان، جایزه معماری آقاخان را در سال ۱۹۷۷ میلادی (سال ۱۳۵۵ شمسی) تأسیس کرد. در آن زمان، جوایز معماری بسیار کمی در سطح بین‌المللی وجود داشت. خاطر نشان شده است که این جایزه ناشی از “نا رضایتی آقاخان از وضعیت معماری در جهان اسلام در دهه ۱۹۷۰ و اعتقاد او به اهمیت محیط ساخته شده در شکل دادن به کیفیت زندگی یک جامعه است”. بیست سال قبل از آن، در سال ۱۹۵۷، کریم آقاخان چهارم با به ارث بردن مسند ریاست اسماعیلیان، مسئول رفاه جامعه اسماعیلیه شده، که عمدتاً در کشورهای در حال توسعه آسیا، آفریقا و خاورمیانه زندگی می‌کردند. او نگران این بود که در غیاب تفکر طراحی، که بتواند به چالش‌های خاص را، در آن نقاط از جهان اسلام را پاسخ بدهد خالی است. یک حرکت بی وقفه در ساختن بناهای معماری اسلامی برای توسعه منجر به کپی‌ از طرح‌های معماری خارجی شده بود که هیچ ارتباط و احترامی به مکان‌هایی که در آن ساخته می‌شدند نداشت. آقا خان هم‌چنین نگران از بین رفتن قرن‌ها سنت معماری اسلامی بود که تداوم ارزش‌های اسلامی را تجسم می‌کرد. در نتیجه “معماریی که به ‌تواند با جهان اسلام صحبت کند و در مورد آن حرفی برای گفتن داشت باشد” وجود نداشت. این مشکلات در طول برنامه‌ریزی دانشگاه آقا‌خان و بیمارستان آموزشی در کراچی به شدت احساس می‌شد. سوال‌های مطرح شده در این فرآیند؛ از جمله نیاز به یک زبان بصری معاصر برای محیط ساخته شده اسلامی، و هم‌چنین برای معماران آموزش دیده در فن‌آوری‌های مدرن و حساس به تنوع ارزش‌ها، کرامت و منزلت فرهنگ اسلامی، باعث ایجاد جایزه آقا‌خان شد.

جایزه معماری آقاخان Aga Khan Award for Architecture ،AKAA

جایزه‌ی معماری آقاخان بخشی از تلاش‌های کریم آقاخان برای فرهنگ اسلامی است که طیف گسترده‌ای از فعالیت‌های مختلف را با هدف حفظ و ارتقا متریال و میراث معنوی جوامع اسلامی شامل می‌شود. جایزه معماری آقاخان Aga Khan Award for Architecture جایزه‌‌ای است که هر سه سال یک‌بار، به پروژه‌هایی که دارای استانداردهای ویژه و جدید در معماری، شیوه‌های برنامه‌ریزی، حفظ ارزش‌های تاریخی و معماری منظر باشد. از سوی بنیاد توسعه آقاخان به یک یا پنج معمار که در قید حیات هستند اعطا می‌شود. این جایزه که در سال ۱۳۵۵‌ (۱۹۷۷ میلادی) از سوی کریم آقاخان پایه گذاری شده است، از نظر مالی برترین جایزه معماری در جهان به ‌شمار می‌آید؛ به برنده این جـایزه ۱ میلیون دلار آمریکا تعلق می‌گیرد که بین برندگان تقسیم می‌شود.

تفاوت جایزه معماری آقاخان با دیگر جوایز معماری

این جایزه با دیگر جایزه‌های معماری متفاوت است زیرا نه تنها معماران می‌توانند شرکت کنند بلکه شهرداری‌ها، سازندگان صنعت ساختمان، کارفرمایان، استادکاران و مهندسانی که نقش مهمی در تحقق یک پروژه ایفا کرده‌اند هم می‌توانند در این مسابقه شرکت کنند. جایزه معماری آقاخان Aga Khan Award for Architecture برخلاف جایزه معماری پریتزکر Pritzker Architecture Prize، بر روی شیوه‌‌های بومی و اسلامی و راهکردهای معماری کهن و نوین در توسعه جهان سوم نیز متمرکز است. این جایزه به دنبال شناسایی و تشویق مفاهیم معماری در زمینه‌‌های توسعه جامعه، حفاظت از محیط، طراحی معاصر، حفاظت از محیط زیست و هم‌چنین طراحی منظر است. بنیاد آقاخان برای شناسایی و تشویق بناهای اجرا شده و کانسپت‌های معماری که موفق به پاسخگویی به نیازها و خواسته‌های جوامع در سراسر جهان است جایزه اهدا می‌کند. معمارانی که در مسابقه شرکت و طرح‌های خود را ارئه می‌دهند باید پاسخگو به نیازها و خواسته‌های جوامع اسلامی باشد. با انتخاب معمار و طرح برگزیده برتر از طرف هیئت داوران اعم‌از معماران سرشناس که تخصص در زمینه‌های معماری، معماری منظر، معماری اسلامی و مرمت بناهای تاریخی دارنه انتخاب می‌شود که جوایزی از سوی این بنیاد به برندگان اهدا می‌شود. پروژه‌های برنده شامل مجتمع‌های مسکونی، مرمت بناهای تاریخی حفاظت شده و طراحی منظر و انگاره‌هایی از ساخت و ساز که هدف آن بهبود و توسعه محیط شهری است می‌شود.

اعضای ایرانی هیئت داوران جایزه معماری آقاخان AKAA

از میان هیئت داوران و اعضای ایرانی جایزه معماری آقاخان می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:

محسن مصطفوی (داور مسابقات)
فرشید موسوی (داور مسابقات)
فرخ درخشانی (مدیر جایزه بنیاد آقاخان)
هما فرهادی
شیرازه هوشیاری

اهداف جایزه معماری آقاخان

هدف از این جایزه، شناخت نمونه‌های برتر معماری که هم طرح‌های نوین را دربر گیرد، هم فاکتورهای اجتماعی و بهبود و توسعه آن‌ها، و هم مفاهیم بازسازی، دوباره استفاده سازی، محافظت و طراحی محیط زیست عنوان گردیده ‌است. جایزه معماری آقاخان به منظور شناسایی و تشویق ایده‌های ساختمانی که به طور موفقیت آمیزی توانسته است به نیازها و خواسته‌های جوامعی که در آن‌ها مسلمانان بیشترین حضور را دارند پاسخ بدهد تاسیس شده است. پروژه‌های منتخب نبایستی تنها تعالی معماری را به نمایش بگذارد بلکه علاوه بر آن به طور کلی می‌باید توانایی بهبود سطح کیفی زندگی استفاده کنندگان را نیز به نمایش بگذارد.

روند انتخاب برگزیدگان

روند انتخاب برگزیدگان این مراسم بر نوعی معماری تاکید می‌کند که نه تنها پاسخگوی نیازهای فیزیکی اجتماعی و اقتصادی مردم است بلکه محرک و پاسخگوی انتظارات فرهنگی آنان نیز است. در جایزه‌ی معماری آقاخان توجه خاص و ویژه معطوف طرح‌های ساختمانی است که از منابع بومی و محلی و تکنولوژی مناسب با روش‌های خلاقانه و نوآورانه بهره‌وری می‌شود و همچنین پروژه‌هایی که به دنبال ارزش‌های مشابه است. این جایزه توسط یک کمیته به ریاست شخص کریم آقاخان اداره می‌شود. در این کمیته که برای تعیین معیارهای واجد شرایط بودن پروژه برای ارائه جهت موضوعی، در پاسخ به اولویت‌ها و مسائل در حال ظهور در جوامع و به منظور توسعه برنامه‌ریزی برای آینده تشکیل شده است.

کمیته راهبری

کمیته راهبری، مسئول انتخاب و انتصاب هیئت داوری، که متخصص در معماری اسلامی، طراحی منظر و مرمت بناهای تاریخی برای هر حوزه از معماری است را انتخاب می‌کند. به علاوه مسئول برگزاری سمینارها و کنفرانس‌های بین المللی، سخنرانی‌ها، نمایشگاه‌ها و نشریات جایزه می‌باشد. مبلغ این جایزه معادل یک میلیون دلار آمریکا است که به پروژه‌های برگزیده توسط هیئت داوران کارشناس معرفی و توسط مدیر اجرایی اهدای جوایز به برندگان اعطا می‌شود. این مراسم از سال ۱۹۷۷ تا سال ۲۰۲۳ (۴۶ سال) است که برگزار می‌شود و تا کنون ۱۵‌ دوره را پشت سر گذاشته است و بیش از ۹.۰۰۰ پروژه در سراسر جهان مورد بررسی قرار گرفته که تا به امروز ۱۲۸ پروژه توسط هیئت داوران برای دریافت جایزه‌ی معماری آقاخان برگزیده شده‌اند.

برنده و نامزدهای ایرانی جایزه معماری آقاخان:

برخی از طرح‌ها و پروژه‌های معماری و مرمت انجام شده در ایران که عبارتند از:

پروژه بازسازی بازار تبریز، تبریز، به سفارش سازمان میراث فرهنگی
پل طبیعت، تهران، طراحی توسط گروه دیبا با عوامل اصلی لیلا عراقیان، سحر یاسایی، علی‌رضا بهزادی
شوشـتر نـو،خوزستان، شهرک شتوشتر نو، اثر کامران دیبا
پروژه احیای خیابان انقلاب، تهران، به سفارش سازمان زیباسازی شهرداری، امیر انوشفر، عبدالعظیم بهمن‌یار، محدثه میر‌ دریکوندی
بازسازی خانه منوچهری، کاشان، علی اکبر حلی، شهناز نادر
مدرسه ابتدایی جدگال، سیستان بلوچستان، چابهار، روستای سیدبار، دفتر معماری داز، آرش علی آبادی
خانه ۴۰ گره ، تهران، حبیبه مجد آبادی و علیرضا مشهدی میرزا
موزه هنرهای معاصر و مرکز فرهنگی آرگو، تهران، اثر احمدرضا شریکر
آپارتمان شماره ۱، محلات، دفتر معماری کالکتیو ترین (رامین مهدی‌زاده)
خانه آبان، اصفهان، محمد عرب، مینا معین‌الدینی

فیلم و عکس‌های برندگان و نامزدهای ایرانی جایزه معماری آقاخان:

پروژه بازسازی بازار تبریز، سازمان میراث فرهنگی

پل طبیعت تهران، طراحی توسط گروه دیبا با عوامل اصلی لیلا عراقیان، سحر یاسایی، علی‌رضا بهزادی

شوشـتر نـو، اثر کامران دیبا

پروژه احیای خیابان انقلاب تهران به سفارش سازمان زیباسازی شهرداری، امیر انوشفر، عبدالعظیم بهمن‌یار، محدثه میر‌ دریکوندی

بازسازی خانه منوچهری، کاشان، با نظارت معمار، علی اکبر حلی، شهناز نادر

مدرسه ابتدایی جدگال، سیستان بلوچستان، چابهار، روستای سیدبار، دفتر معماری داز، آرش علی آبادی

خانه ۴۰ گره ، تهران، حبیبه مجد آبادی و علیرضا مشهدی میرزا

موزه هنرهای معاصر و مرکز فرهنگی آرگو، تهران، اثر احمدرضا شریکر

آپارتمان شماره ۱، محلات، دفتر معماری کالکتیو ترین (رامین مهدی‌زاده)

خانه آبان، اصفهان، محمد عرب، مینا معین‌الدینی

جایزه محیط زیست آقاخان

بنیاد توسعه‌ی آقاخان، در هم‌کاری با شاهزاه ویلیام بریتانیا، به افراد یا نهادهایی که برای بحران‌های محیط زیستی و بهبود معیارهای زندگی مردم جهان، راهکارهایی پیدا کنند، جایزه اهدا می‌کند. هر سال، پنج جایزه‌ی یک میلیون پوندی به اشخاص، دانشمندان، اقتصاددانان، فعالان محیط زیست، رهبران دولت‌ها، بانک‌ها و هر شخص یا نهاد دیگری که فعالیت‌هایی در زمینه‌ی حفظ اقلیم و محیط زیست داشته باشد اعطا شود. روند نامزدی اشخاص و نهادها در این برنامه به روز اول ماه نوامبر (۱۰ آبان) آغاز خواهد می‌شود و شرکت کنندگان در این مسابقه باید پنج مرحله را پشت سر بگذارند. سپس از میان ۱۵ نامزد ۵ شخص یا نهادِ برنده و برگزیده خواهند شد و هر کدام از آن‌ها برای پیشبرد برنامه‌های محیط زیستی، یک میلیون پوند دریافت خواهند کرد.

جایزه موسیقی آقاخان

بنیاد آقاخان جوایز موسیقی خود را به هدف تقدیر از خلاقیت، پشت‌کار و تعهد در موسیقی مردم کشورهای اسلامی و سرزمین‌هایی که مسلمانان در آن حضور پررنگی دارند پایه نهاده‌است. این بنیاد غیرانتفاعی در اهداء این جوایز به جنبه‌های مختلف اجرا، خلق، حفظ آثار، احیا و اشاعه توجه دارد. در سال ۲۰۱۹ (۱۱ فروردین ۱۳۹۸)، نخستین دورهی جایزه‌ی مؤسسه‌ی بین‌المللیِ موسیقیِ آقاخان در موزه‌ی کالوست گولبنکیانِ Museu Calouste Gulbenkian لیسبونِ پرتغال با حضور برگزیدگان و مهمانانی از کشورهای مختلف از جمله ایران برگزار شد. در این دوره جایزه‌ی ویژه‌ی «خداوندگار موسیقی» به محمدرضا شجریان، خواننده‌ی موسیقی ایرانی تقدیم شد. در این جشنواره همچنین داریوش طلایی، نوازنده‌ی تار و سه‌تار، و شاهو عندلیبی نوازنده‌ی نی جایزه‌ی ویژه دریافت کردند.

_______________________________________
پیج اینستاگرام فصلنامه آنلاین معماری، هنرطراحی AADmagazine و AADzign
کانال تلگرام فصلنامه آنلاین معماری، هنرطراحی AADmagazine
_______________________________________